Zastanawialiście się kiedyś, gdzie znajduje się największa mapa topograficzna na świecie? Jest ona w Szkocji i powstała z inicjatywy polskich imigrantów po II wojnie światowej.
Pomysłodawcą powstania Wielkiej Polskiej Mapy Szkocji był Jan Tomasik, który po II wojnie światowej na stałe zamieszkał w Szkocji. Mapę można podziwiać przy zamku Barony Castle koło wioski Eddleston. Zanim jednak opowiem o mapie to zapraszam was na krótką podróż w czasie i poznanie bliżej historii Jana Tomasika i jego wielkiego projektu.
Zawartość:
Historia Jana Tomasika
Urodzony w Krakowie Tomasik wstąpił do polskiej armii w 1939 roku. Po krótkiej i przegranej kampanii wrześniowej został jednym z 17-tysięcy polskich żołnierzy, którzy w 1940 roku przybyli do Szkocji. Ich zadaniem było przygotowanie obrony wschodniego wybrzeża Szkocji przed niemiecką inwazją.
Barony Castle, foto: M. Błażejczak
Nasz bohater zaciągnął się do 10. Brygady Kawalerii Pancernej (BKP), której dowódcą był gen. Stanisław Maczek. Polscy żołnierze odpowiedzialni byli za obronę wybrzeża między Edynburgiem, a Aberdeen. Sztab znajdował się w St Andrews, a plany obrony powstawały w Barony Castle, który był siedzibą 10. BKP.
Barony Castle nie jest zamkiem. Jest to XVI-wieczny pałac w stylu renesansowym, który podobnie jak pałac w Falkland jest jednym z nielicznych przedstawicieli tej epoki w Szkocji.
Symulacje kontrataków powstały na ogromnej trójwymiarowej mapie Szkocji, tymczasowo skonstruowanej na dziedzińcu Barony Castle. Pomogła ona polskim oficerom poznać topografię, szlaki komunikacyjne i wszystkie strategiczne punkty kraju. Jan Tomasik był świadkiem tych zdarzeń i dzięki temu narodził się pomysł, aby stworzyć podobną mapę po zakończeniu wojny.
Jak wiadomo z lekcji historii, do inwazji na Wielką Brytanię nigdy nie doszło, a 10. BKP została przekształcona w 1. Dywizję Pancerną. Jej żołnierze wylądowali w Normandii w sierpniu 1944 i po zwycięskich bitwach w kolejnych miesiącach dotarli przez Belgię i Holandię do Niemiec.
Wielka Polska Mapa Szkocji, foto: M. Błażejczak
Ze względów politycznych po zakończeniu wojny Jan Tomasik nie mógł wrócić do Polski, a na swój nowy dom wybrał Edynburg, gdzie czekała na niego szkocka żona Catherine Kimlin. W Szkocji rozpoczął pracę w branży hotelowej, odnosząc w niej wielkie sukcesy. W jego hotelach pracę znajdowali dawni przyjaciele broni, w tym jego dowódca gen. Maczek. W 1968 Tomasik zakupił hotel Barony Castle, a na początku lat 70-tych XX wieku powstały pierwsze plany Wielkiej Polskiej Mapy Szkocji.
Budowa Wielkiej Polskiej Mapy Szkocji
Budowa została zlecona polskim kartografom z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kazimierzowi Trafasowi i Romanowi Wolnikowi. Prace rozpoczęły się w 1974 roku i trwały przez 6 kolejnych sezonów letnich. Polska ekipa, która pracowała nad projektem, wykorzystywała do tego celu każdy swój urlop od pracy na uczelni. Była to zapewne również świetna okazja dla nich, aby choć na chwilę zobaczyć zachodni świat ukryty za żelazną kurtyną.
Wielka Polska Mapa Szkocji, foto: M. Błażejczak
Projekt został ukończony w 1979 roku, a mapa stała się największą topograficzną mapą na świecie. Jej wielkość: 50m x 40m pokrywa teren o obszarze 1590 metrów kwadratowych. Skala pozioma wynosi 1:10.000, a pionowo została 5-cio krotnie przewyższona. Poprzez ten zabieg polscy projektanci chcieli lepiej odzwierciedlić rzeźbę terenu, bo przy skali 1:10.000 najwyższy szczyt Wielkiej Brytanii Ben Nevis (1345 m n.p.m) miałby zaledwie 1,34 cm wysokości.
Niestety pożar w hotelu na początku lat 80-tych sprawił, że brakowało pieniędzy na utrzymanie drogiego projektu przy życiu. Również zdrowie jej fundatora się pogorszyło i konstrukcja została zapomniana w kolejnych dziesięcioleciach.
Odbudowa Wielkiej Polskiej Mapy Szkocji
W latach 90-tych pojawiła się szansa odbudowy mapy, jednakże dopiero rok 2010 przyniósł dobre wieści dla wspaniałej polskiej konstrukcji. Grupa wolontariuszy założyła fundację Mapa Scotland i podjęła się zadania odbudowy Wielkiej Polskiej Mapy Szkocji.
Okolice Barony Castle, foto: M. Błażejczak
19 września 2012 roku na wniosek posłanki Christine Grahame w szkockim parlamencie odbyła się debata o mapie. Jej wynikiem było dofinansowanie odbudowy przez szkockie władze.
W 2013 roku organizacja Historic Scotland nadała mapie miano zabytku kategori B, dzięki czemu właściciele hotelu nie mogą samowolnie ingerować w jej konstrukcję ani tym bardziej w rozbiórkę.
Prace rekonstrukcyjne rozpoczęły się w 2014 roku i po niespełna czterech latach, w 2017 r. Wielka Polska Mapa Szkocji powróciła do swojego dawnego wyglądu.
Informacje praktyczne
Mapa jest darmową atrakcją, a na jej zwiedzenie wystarczy maksymalnie 30 minut. Podróż z Edynburga autem zajmie około 40 minut (z Glasgow około półtorej godziny). Dla osób niezmotoryzowanych mam dobrą wiadomośc ponieważ z Edynburga dojedziecie tutaj bezpośrednim autobusem linii X62. Przystanek jest w miejscowości Eddleston, z której czeka was 15-minutowy spacer.
W suche dni wizytę można wydłużyć o krótki spacer po hotelowym parku. Jako ciekawostkę dodam, że w ścianie frontowej budynku znajduje się polski orzeł. Jestem ciekaw, czy go odnajdziecie podczas wizyty. Dajcie znać w komentarzu!
Okolice Barony Castle, foto: M. Błażejczak
Jeżeli natomiast chcielibyście spędzić noc w dawnej siedzibie 10. Brygady Kawalerii Pancernej to mam dla was super wiadomość. Po niedawnym remoncie hotel Barony Castle ponownie jest otwarty dla gości, a noc z łatwością zarezerwujecie tutaj.
W hotelu jest też restauracja oraz są toalety.
Na koniec jeszcze dodam, że mapa jest również znana pod nazwą Wielka Mapa Szkocji Generała Maczka, który był częstym gościem hotelu Barony Castle oraz świadkiem powstawania mapy w latach 70-tych XX wieku.
Mieli fantazję ;-)